ΑΝ ΕΡΘΕΙΣ ΣΑΝ ΤΟΝ ΑΝΕΜΟ, ΤΗΣ JACQUELINE WOODSON, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

 

Αν έρθεις σαν τον άνεμο

της Τζάκλιν Γούντσον

Εκδόσεις Πατάκη

 

Αν έρθεις κοντά μου ανάλαφρα και σιγανά,

Σαν τον άνεμο στα δέντρα που φυσάει,

Ν’ακούσεις μπορεί ό,τι κι εγώ

Να δεις ό,τι η θλίψη εδώ κοιτάει.

(Audre Lorde, αμερικανίδα συγγραφέας, ποιήτρια και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών και των μειονοτήτων, 1934-1992)

Μία τρυφερή ιστορία για μία πρώτη αγάπη, για το χτυποκάρδι που συνεπαίρνει δύο ερωτευμένους εφήβους, μετατρέπεται σε μία σύγχρονη ιστορία Ρωμαίου και Ιουλιέτας που εκτυλίσσεται δύο χρόνια μόλις πριν την εκπνοή του προηγούμενου αιώνα στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Ο έγχρωμος δεκαπεντάχρονος Τζερεμάια και η συνομήλική του λευκή Ελάισα, συμμαθητές στο ίδιο σχολείο, θα ζήσουν μία τραγική ιστορία ενηλικίωσης καθώς η κοινωνία φαίνεται πως λίγα βήματα έχει κάνει, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις, κυρίως σε επίπεδο πολιτικών αναφορών, σε ζητήματα που πυροδοτούν τη συγγραφική δεξιοτεχνία της Τζάκλιν Γούντσον : φυλετικές διακρίσεις, ταξικές διαφορές, βία και προκατάληψη. Παρόλα αυτά, οι ήρωές της, παρακινούμενοι από το πρωτόγνωρο, υπέροχο συναίσθημα των ερωτευμένων θα προσπαθήσουν να ξεπεράσουν τα φυσικά και ψυχολογικά εμπόδια που ορθώνει μπροστά τους η, πάντα πρόθυμη, κοινωνία.

Η Τζάκλιν Γούντσον (γεν. 1963 στο Κολόμπους του Οχάιο), ζει στο Μπρούκλιν της Ν. Υόρκης. Είναι πολυγραφότατη, δραστήρια κοινωνικά, πολύ γνωστή στο αμερικάνικο κοινό (οι ομιλίες της στις διοργανώσεις TEDx συγκεντρώνουν πλήθος ακροατών) και τα βιβλία της καλύπτουν όλα τα είδη της λογοτεχνίας (για παιδιά, νεαρούς ενήλικες και ενήλικες) ενώ έχει λάβει πλείστα βραβεία, τα πλέον πρόσφατα από τα οποία είναι, ανάμεσα σε άλλα, το Mac Arthur Genius Award (2020), το βραβείο Hans Christian Andersen (2020), το Astrid Lindgren Memorial Award (2020) και το National Book Award (2020). Οι βασικότεροι άξονες πάνω στους οποίους κινούνται τα έργα της είναι οι αναφορές σε θέματα φύλου, τάξης, φυλής, οικογενειακών σχέσεων και ιστορίας. 

Άραγε δεν έχουν ειπωθεί τα πάντα για την πρώτη αγάπη και τον τρόπο που οι πληγές των άλλων σμιλεύουν το χαρακτήρα μας; Για μία συγγραφέα όπως η Τζάκλιν Γούντσον που μετατρέπει με τρόπο θαυμαστό στιγμιότυπα της αμερικάνικης καθημερινότητας σε ένα χαμηλότονο ψυχογραφικό ντοκουμέντο όπου η επική δύναμη και η στιβαρότητα της Toni Morrison συναντούν την τρυφερότητα και την ποιητική γραφή του James Baldwin, η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δεν θα μπορούσε να είναι παρά ένα εμφατικό «όχι».

Μία τυχαία συνάντηση στον διάδρομο του σχολείου φέρνει κοντά τον Μάια (Τζερεμάια) και την Έλλι (Ελάισα, πάντα, για τη μαμά της) αλλά, την ίδια στιγμή, η οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον πασχίζουν να ορθώσουν απροσπέλαστα τείχη σε αυτή την υπέροχα ξεσηκωτική σχέση :

Ο Μάια δεν είναι ένας οποιοσδήποτε μαύρος, ο πατέρας του είναι ένας υποψήφιος για Όσκαρ σκηνοθέτης και η μητέρα του μία επιτυχημένη συγγραφέας, έχει ταξιδέψει στον κόσμο, ζει σε ένα τεράστιο σπίτι και παρόλα αυτά το ελιτίστικο Λύκειο Πέρσυ στη Νέα Υόρκη, κυρίως για λευκούς μαθητές, τον τοποθετεί σε χαμηλότερη τάξη αγγλικών καθώς δεν φαντάζεται κανείς ότι ο Μάια γνωρίζει πολύ περισσότερα για την αγγλική λογοτεχνία από συνομήλικούς του λευκούς. Οι γονείς του είναι χωρισμένοι, ο πατέρας του συζεί με τη γειτόνισσα, στο απέναντι σπίτι από το δικό τους και η μητέρα του προσπαθεί να συμμαζέψει την κομματιασμένη της καρδιά. Ο Μάια συχνά καταφεύγει στο παρελθόν αναζητώντας τη θαλπωρή και τη ζεστασιά της γιαγιάς του που έχει φύγει από τη ζωή, ο χωρισμός των γονιών του και η κληρονομιά της δόξας του πατέρα του είναι γι’αυτόν δύσκολα στο χειρισμό τους ζητήματα.

Η Έλλι προέρχεται από πολυμελή οικογένεια εβραίων, λευκών ως το μεδούλι. Τραυματισμένη ψυχικά και έχοντας χάσει την εμπιστοσύνη της στη μητέρα της που μην αντέχοντας την οικογενειακή ζωή, το έσκαγε στο παρελθόν για απροσδιόριστα διαστήματα, παρατώντας σύζυγο και παιδιά. Αγαπημένη της αδελφή είναι η Ανν η οποία συζεί με τη φίλη της στο Σαν Φρανσίσκο και η οποία, όταν τηλεφωνεί για να καλέσει την Έλλι στην τελετή δέσμευσης και ανταλλαγής υποσχέσεων, εκπλήσσεται, μάλλον δυσάρεστα, όταν η Έλλι της εξομολογείται ότι ο αγαπημένος της δεν είναι εβραίος αλλά κυρίως, δεν είναι λευκός…… Η Έλλι νιώθει προδομένη, η υποκρισία της λευκής της οικογένειας τη γεμίζει ανασφάλεια.

Καταγράφοντας  τη συναισθηματική πολυπλοκότητα των εφήβων ηρώων της που βιώνουν άβολες οικογενειακές καταστάσεις, αναπόφευκτες συνισταμένες σε  σχέσεις που αντιπαλεύουν  τη φθορά, τις ενοχές, την απελπισία, παραμονεύει, ήδη από την πρώτη σελίδα, ο ανυπόφορος ρόλος της τύχης που διασκεδάζοντας με το απατηλό παιγνίδισμα της μοίρας, οδηγεί στο σκοτάδι, στην απώλεια, στην απόλυτη βία, στο αδιόρθωτο τραύμα. Οι μελετημένοι μέχρι τελείας διάλογοι, οι οποίοι εκφέρονται με ακρίβεια μετρονόμου, λειτουργούν ως πεδίο εκδήλωσης των προβληματισμών και των επιθυμιών που κρύβουν οι χαρακτήρες του βιβλίου, τόσο οι ενήλικες όσο και οι νεαροί έφηβοι ερωτευμένοι.

Με μια ματιά οξυδερκή, γεμάτη έγνοια και τρυφερότητα για τους έφηβους ήρωές της, η Τζάκλιν Γούντσον παραδίδει ένα βραδυφλεγές «κατηγορώ» και η ιστορία αγάπης μεταξύ των δύο νέων αποτελεί το θεμέλιο λίθο της κοινωνικής, βάσει του χρώματος, ανισότητας η οποία θα γεννήσει όλες τις δραματικές εντάσεις του βιβλίου της. Ο έρωτας ως πράξη αντίστασης σε μία κοινωνία που διαχρονικά εξακολουθεί να υποκρίνεται σχετικά με την προάσπιση των κοινωνικών δικαιωμάτων ενώ καταγράφονται εξαιρετικά θλιβερά γεγονότα βίας (από το συνωμοτικό ψίθυρο στην όψη ενός ετερόχρωμου ζευγαριού ως την απαράδεκτη χρήση μέσων καταστολής με υπέρμετρη σκληρότητα) απέναντι στον έγχρωμο ή ασιατικό πληθυσμό, στις ΗΠΑ αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάθε τι που θεωρείται «διαφορετικό» ουσιαστικά πρέπει να εξοβελιστεί, να πάψει να υφίσταται.

Έτσι, πίσω από μια συγκινητική ιστορία πρώτης αγάπης που έρχεται να απαλύνει σαν χάδι το ήδη βιωμένο τραύμα στη ζωή δύο εφήβων εντός των δυσλειτουργικών οικογενειών τους, η συγγραφέας πλέκει επιδέξια την απεικόνιση της Αμερικής ως εθνοτικής κοινότητας που γεννιέται από τη βίαιη «απομάκρυνση» κάθε μειονοτικής/φυλετικής/ταξικής διεκδίκησης ενώ, την ίδια στιγμή τρέφεται από την εκμετάλλευση της υπεραξίας και το κυνήγι της επιτυχίας και του χρήματος (τα ακριβά, ιδιωτικά σχολεία οδηγούν σε πετυχημένες σπουδές, άρα και σε καλοπληρωμένα στελέχη). Μια καλά απωθημένη πολιτική αλήθεια, την οποία το «Αν έρθεις σαν τον άνεμο» ξεθάβει σ’ όλη την κοινωνική, ιστορική αλλά και ανθρώπινη διάστασή της.

Ρεαλισμός και ευαισθησία συνυπάρχουν εδώ στην ίδια μονοκοντυλιά, με την Τζάκλιν Γούντσον να υιοθετεί μια πρωτότυπη διηγηματική τεχνική καθώς, δίπλα στους εφήβους, με τρόπο αβίαστο και ειλικρινή, «συστήνει» στο αναγνωστικό κοινό της και τους ενήλικες (οι δύο μητέρες, ο πατέρας του Μάια) καθώς τους προβάλλει με κρυφό φωτισμό και τους δίνει χώρο ώστε να μιλήσουν για τα δικά τους συναισθήματα, τους φόβους, τις απογοητεύσεις, τα προσωπικά τους αδιέξοδα, τις προκαταλήψεις, τις γονεϊκές ανησυχίες, να φανούν, εν τέλει, όπως είναι : ατελείς, χαμένοι, ενοχικοί, δέσμιοι ενός κοινωνικού καταστημένου που δυσκολεύεται να ξεκόψει από τα στερεότυπα και τα λάθη του παρελθόντος, σε ένα βιβλίο που συνδέει το κοινωνικό με το προσωπικό, παρουσιάζοντας την πραγματικότητα με αμεσότητα και ειλικρίνεια.

Όλα σε τούτο το βιβλίο αγγίζουν την καρδιά του αναγνώστη, από τα συναισθήματα και τις σκέψεις των νεαρών ενηλίκων ηρώων της (με πόση νοσταλγία γυρίζουμε πίσω στα χρόνια εκείνα), την ταύτιση των μεγαλύτερων αναγνωστών με το συναισθηματικό κόσμο των γονέων έως την αδιάλλακτη καθημερινότητα που στέκεται απέναντί τους και με την οποία, αργά ή γρήγορα θα πρέπει να αναμετρηθούν. Η αόρατη ερώτηση που πλανάται «τι θα γινόταν αν…..», ο χρόνος που κυλά και θολώνει τις αναμνήσεις, αισθήματα που κρατάμε σφιχτά σαν πολύτιμο θησαυρό, όνειρα που πέταξαν μακριά, οι παλιές φωτογραφίες που μένουν σιωπηλοί μάρτυρες του παρελθόντος μας, η σκοτεινή πλευρά μίας κοινωνίας που καυχιέται για την πρόοδό της, την οποία η Τζάκλιν Γούντσον αποδομεί με διαβρωτική μελαγχολία, μία υπόγεια ένταση που ως την τελευταία στιγμή αναβάλλει διαρκώς το ξέσπασμά της σε ένα έργο που αντιστέκεται σε κάθε μορφής βία με την προαιώνια δύναμη της αγάπης. Συγκλονιστική γραφή μέσα στην αβίαστη ροή της,  πολυδιάστατη και συνθετική η δύναμη των κάδρων της, με λεπτόχρωμες ψυχολογικές καταγραφές των ηρώων της, η συγγραφέας υπογράφει με το έργο της αυτό μία ποιητικών αποχρώσεων μελέτη της αντιφατικής, ταραγμένης και πολύπαθης αμερικάνικης (και όχι μόνο) σύγχρονης κοινωνίας.