ΤΣΟΤΣΗΓΙΑ & Ω΄Μ, ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ (ΕΚΔ. ΚΙΧΛΗ)

Τσότσηγια & Ω’μ

Μιχάλης Μακρόπουλος

Εκδ. Κίχλη

(Μια φορά και έναν καιρό ήταν… ο άνθρωπος)

Δύο νουβέλες σφιχταγκαλιασμένες, ένα παραμύθι και ένα μύθο αντάμα μας συστήνει με το βιβλίο του αυτό ο Μιχάλης Μακρόπουλος δοσμένα με μία μελωδικότητα που είναι συντονισμένη με την ποιητικότητα της ματιάς του, σε ένα έργο που μας ξαφνιάζει με τη δύναμη και την εκφραστική πρωτοτυπία της θεματολογίας του, με την εξαιρετική μαεστρία της γλώσσας, τις παραστατικότατες εικόνες, έργο  καινοτόμο, αξιαγάπητο, βαθιά στοχαστικό, όπου τα πάντα ανάγονται σε συμβολικό επίπεδο και οι αλήθειες που αποκαλύπτονται συνδέονται με την απαρχή της ανθρώπινης ύπαρξης, τον αέναο αγώνα επιβίωσης, την αναζήτηση του εαυτού και εν τέλει την ουσία της ανθρώπινης φύσης.

Εξάλλου, η ποικιλία λογοτεχνικών πρακτικών του συγγραφέα έως σήμερα μαρτυρά τη συνειδητή του βούληση να καταλύσει κάθε όριο στη λογοτεχνία, μην επιτρέποντάς της ποτέ να επαναπαυτεί· να την καταστήσει ταυτόχρονα μέσο και έδαφος για την ουσιώδη αναζήτησή του, οδηγούμενος, από την εσωτερική ανάγκη κάθε συγγραφέα να βρεθεί στο «κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης και στον τρόπο αποκρυπτογράφησης του απροσπέλαστου μυστικού της».

Τσότσηγια – παραμύθι

Η Τσότσηγια είναι μία λογοτεχνική αποκάλυψη, πρωτότυπη στη σύλληψη και εξαιρετική στην απόδοση, με τον τόσο ταιριαστό δανεισμό γλωσσικής ντοπιολαλιάς, τις παραστατικότατες εικόνες, τη λυρική, σχεδόν ονειρική,  περιγραφή των σκηνών που εκτυλίσσονται στο βασίλειο του Καλού (η κουζίνα της Κατερίνας), στολίδια ξεχωριστά, γεμάτα φως και ζεστασιά σε ένα κατά τα άλλα τρομακτικό, σκοτεινό περιβάλλον όπου ο κακός δράκος καραδοκεί, επιτίθεται, πληγώνει.

Το παραμυθιακό μοτίβο που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας αποτελεί το εφαλτήριο πάνω στο οποίο θα αναλύσει τη δομή της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας με μοναδικό, τολμηρά διεισδυτικό τρόπο. Αποτελεί μία διαχρονική, στην κυριολεξία, σπουδή στην αέναη αντίσταση του καλού ενάντια στο βαθιά ριζωμένο κακό της ανθρώπινης φύσης που υπαγορεύει πάμπολλες, άμεσες και έμμεσες μορφές βίας που ολοένα και περισσότερο καταστρέφουν κάθε ικμάδα ελπίδας, οδηγώντας στην απελπισία και στην υποταγή.

Το παραμύθι της Τσότσηγια αποκαλύπτει μια σκέψη αναλυτική, διαλεκτική και βαθιά πολιτική, η οποία διαπλέκει τις ψυχολογικές συμπεριφορές με τις κοινωνικές συνθήκες και φωτίζει με άπλετο φως τη θλιβερή, επώδυνη πραγματικότητα στην οποία οδηγούν μεμονωμένα ή συλλογικά ξεσπάσματα μίσους, ενώ, ταυτόχρονα, αποκαλύπτει ότι το κακό μπορεί και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά σαν κληρονομική γενετική ανωμαλία. Τα θύματα παντού γύρω μας, είτε πρόσφυγες κατατρεγμένοι, είτε αδύναμοι κοινωνικά λούμπεν, είτε θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Η σωτηρία και η φυγή από καταστάσεις απόγνωσης και απελπισίας μπορεί να είναι ακόμη και ο θάνατος.

Το τέλος του παραμυθιού διττό, σαν παραμύθι που είναι. Από τη μια έρχεται σαν υποψία ελπίδας και χαράς για να μας υπενθυμίσει ότι ίσως δεν έχουν χαθεί όλα, ακόμη, αλλά, από την άλλη πάλι, ίσως σκεφθεί κανείς πως «αυτά συμβαίνουν μόνο στα παραμύθια», μια και η έννοια του «έζησαν αυτοί καλά» μοιάζει εικονική και ουτοπική. Ο συγγραφέας αφήνει την ερμηνεία του παραμυθιού στον κάθε αναγνώστη.

Προσωπικά, θα επιλέξω την αισιόδοξη πλευρά του τέλους, υπογραμμίζοντας ότι η δύναμη της θέλησης, η αντίσταση στο κακό και η αδιάκοπη ελπίδα του ανθρώπου σε ένα καλύτερο αύριο αποτελούν την κινητήριο δύναμη για την άρνηση στην παραίτηση, τη σιωπή, την υποταγή. Η ηρωίδα-Κατερίνα, το αιώνιο θηλυκό σύμβολο, φέρει το σπόρο της αναγέννησης και της λαχτάρας για ζωή, η Κατερίνα «που πάλευε πάντοτε μες τη ζωή και για τη ζωή». Οι κρυφές ελπίδες και τα καταπιεσμένα όνειρα για ένα αισιόδοξο μέλλον σε ένα κόσμο γεμάτο σκληρότητα και διάψευση ίσως και να μπορούν, τελικά, να γίνουν πραγματικότητα.

Ω’μ – μύθος

Μία αφήγηση εξαιρετική, σχεδόν με κομμένη την ανάσα ο αναγνώστης παρακολουθεί τον αγώνα του ήρωα Ω’μ, ενός homo sapiens, ο οποίος τραυματισμένος, εγκαταλείπεται από τους συντρόφους του σε μία σπηλιά, με τη βεβαιότητα ότι ο θάνατος είναι πολύ κοντά του.

Παρόλα αυτά, ο ήρωας επιβιώνει, η ιστορία του συνεχίζεται και στις απαρχές της ανθρώπινης ύπαρξης, δυνάμεις υπόγειες, αρχέγονες, διαχρονικές οδηγούν το συμβολικό ταξίδι του ήρωα προς μία πορεία αναζήτησης απαντήσεων και κατανόησης του εαυτού, του άλλου, του πέρα από εμάς, της συναισθηματικής αφύπνισης και της ηθικής με την ευρύτερη έννοια του όρου, για να οδηγηθεί τελικά ο Ω’μ σε αυτό που θα τον βοηθήσει να ορίσει καλύτερα τη δική του ταυτότητα. Και να ζήσει, συνεπής σε όλα όσα μπορεί να αντιληφθεί ότι τον αφορούν.

Με ξεχωριστό τρόπο, η μυθοπλασία ξεφεύγει από τη στρωτή μορφή και η αφήγηση της περιπέτειας του ήρωα Ω’μ ξετυλίγεται προτάσσοντας κάτι διαφορετικό και φρέσκο που ικανοποιεί τον αναγνώστη ως ένα ολοκληρωμένο, μεστό, γεμάτο νοήματα κείμενο που μας βοηθά να προσεγγίσουμε και την έννοια της τέχνης, ως συστατικού της ανθρώπινης φύσης  μας, η οποία έρχεται σαν ξάφνιασμα, σαν ξύπνημα από λήθαργο, ως αποτύπωση του εαυτού που ζητά να αφουγκραστεί, να ακουμπήσει, να δημιουργήσει αυτό που τελικά είναι η ξεχωριστή έκφραση του καθενός μας.  Όπως είπε ο κυβιστής, εξπρεσιονιστής ζωγράφος Paul Klee «η τέχνη δεν αναπαράγει αυτό που βλέπουμε, μας βοηθά να δούμε». Η τέχνη ξεπηδά από το ίδιο το μυστήριο που τη γέννησε και ο  ήρωας Ω’μ γίνεται ένας από τους πρώτους αυτόπτες μάρτυρες της βασικής αλήθειας : η τέχνη γίνεται αντικείμενο αλλά ταυτόχρονα και  μέσο κατανόησης της ανθρώπινης συνθήκης και των βασικών συστατικών της ανθρώπινης ύπαρξης όπου συναισθήματα, θνητότητα, αγώνας και θρίαμβος είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους αλλά και με αυτό που ονομάζεται ανθρώπινο είδος.

Ταυτόχρονα, η πολυεπίπεδη ανάγνωση του μύθου αποκαλύπτει μία ακόμη αλήθεια: ο συγγραφέας καθώς μας αφηγείται την οπτική του επάνω στο μύθο του Ω’μ, μας αποκαλύπτει ταυτόχρονα τη βαρυτική έλξη της μνήμης. Ο Ω’μ θυμάται τη νεκρή του γυναίκα, το αγέννητο παιδί του, τις εμπειρίες του και το παρελθόν του, τα όσα, εν τέλει, μέχρι τότε είχε βιώσει. Όλα αυτά θα τα μετουσιώσει σε πείσμα για επιβίωση με στήριγμα και διέξοδο  την αρχέγονη μορφή της τέχνης. Αυτή λοιπόν η μνήμη του παρελθόντος, ξεχωριστού αλλά και ταυτόχρονα κοινού για όλους, μας γειώνει, μας προσφέρει έδαφος κάτω από τα πόδια μας, μας επιτρέπει να ζούμε όντως στο παρόν. Η έλλειψή της μας κάνει να αιωρούμαστε σε έναν τόπο – άτοπο, μας κάνει να ζούμε χωρίς να γνωρίζουμε  πού είμαστε, από τι υλικά ακριβώς αποτελείται το παρόν μας, πώς ήρθαμε ως εδώ, τι συνιστά αυτό το εδώ, πού μπορεί να οδηγήσει αύριο.